Την Τετάρτη 18 Αυγούστου 2021, στο Αρχαίο Θέατρο του Δίου, στο πλαίσιο του 50^ου Φεστιβάλ Ολύμπου, είχα την τύχη να παρακολουθήσω τη «διδασκαλία» της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Ταύροις» σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη.

Η υπόθεση διαδραματίζεται στη χώρα των Ταύρων, μπροστά στον ναό της Αρτέμιδος, όπου η Ιφιγένεια υπηρετεί τη θεά που τη μετέφερε εκεί γλιτώνοντάς την από τη θυσία της στην Αυλίδα και πραγματοποιεί ανθρωποθυσίες προς τιμήν της. Εκεί θα βρεθεί κι ο αδερφός της, Ορέστης, κυνηγημένος από τις Ερινύες για τον φόνο της μητέρας του, μαζί με τον φίλο του Πυλάδη, με σχέδιο να κλέψουν το άγαλμα της Θεάς. Τα δυο αδέλφια, που δεν γνωρίζουν ότι συγγενεύουν, συναντιούνται με κίνδυνο να σκοτώσει ο ένας τον άλλο. Τελικά, γίνεται η αναγνώριση, καταφέρνουν να φύγουν από την Ταυρίδα −με τη συνδρομή της Θεάς Αθηνάς− και να επιστρέψουν στην πατρίδα. Η τραγωδία −κατά την προσφιλή συνήθεια του Ευριπίδη− έχει αίσιο τέλος. Αφορά το δράμα της σωτηρίας δυο ανθρώπων ίδιου αίματος από έναν κόσμο γεμάτο βαρβαρική ωμότητα, όπως γράφει ο Albin Lesky στην Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.

Η τραγωδία όντως πραγματεύεται το θέμα της σωτηρίας: την απαλλαγή (αν είναι ποτέ εφικτό) του φονιά από τις τύψεις για τη δολοφονία της μητέρας του, την απομάκρυνση από το βαρβαρικό περιβάλλον και την επανένωση με την οικογένειά της της απαχθείσας νεαρής κοπέλας, την ψυχική και συναισθηματική ανάταση και των δύο με την αποκάλυψη της πραγματικής ταυτότητάς τους, την επιστροφή στη χαρά με νέο στόχο ζωής πια την απόδραση, τη διαφυγή από τον ξένο τόπο και την επιστροφή στην πατρίδα, τη διάσωση των ιερειών −θυμάτων και αυτών βίαιης μεταφοράς−, την κάθαρση στην ψυχή του θεατή. Πραγματεύεται ακόμα τη δύναμη της αδελφικής αγάπης, τον άρρηκτο δεσμό της φιλίας, την άσβεστη αγάπη για την πατρίδα.

Όλα αυτά αποδόθηκαν στην παράσταση. Η σκηνοθεσία του Γιώργου Νανούρη έχει χαρακτηριστικό της την απλότητα, την καθαρότητα. Δεν διακρίνεται από νεωτερισμούς, τερτίπια σκηνοθετικά κι ευρήματα σκηνογραφικά που χρειάζονται αποκρυπτογράφηση πολλές φορές. Ερμηνείες κλασικές, κοστούμια αρχαιοπρεπή (κυρίως τα γυναικεία), τυπικό στήσιμο στη σκηνή: ο χορός των γυναικών, η κορυφαία κι απέναντι ο υποκριτής. Κάποιοι χαρακτήρισαν την παράσταση άνευρη, επίπεδη, στατική. Εγώ θα την έλεγα δωρική, κλασική, λιτή. Η υπέροχη μετάφραση του Γιώργου Ιωάννου συνηγόρησε στην απλότητα και λειτούργησε ως όχημα για τη μετάδοση όλων των μηνυμάτων του κειμένου. Ο θεατής δεν έχανε ούτε μια λέξη από το κείμενο, αποτέλεσμα της επιλογής της μετάφρασης, της τέλειας άρθρωσης των ηθοποιών, της ακουστικής του αρχαίου θεάτρου και της συνδρομής της τεχνολογίας.

Η Ιφιγένεια της Λένας Παπαληγούρα παρουσιάστηκε γεμάτη οργή, πίκρα, θυμό και νοσταλγία για την πατρίδα της, ανταποκρίθηκε στον ρόλο της άψογα, με τυπικότητα και χωρίς υπερβολές. Ο Ορέστης του Μιχάλη Σαράντη έκλεψε την παράσταση, με τη μετάπτωση από την τρέλα στην απόγνωση, από τη μεταμέλεια στην αγωνία, από την παραίτηση στον ενθουσιασμό. Εξαιρετικός ηθοποιός, ανέδειξε αριστοτεχνικά τον κεντρικό  ρόλο, αεικίνητος και σπαρακτικός, συμμετείχε σωματικά, πνευματικά και συναισθηματικά. Κορυφαία στιγμή η αναγνώρισή τους  και η «ηχηρή» και παρατεταμένη αγκαλιά τους.

Ο Θόας του Νίκου Ψαρρά, σύμβολο της εξουσίας, εύπιστος και φωνακλάς, παρουσιάζεται ως καρικατούρα άρχοντα που εξαπατάται και ηττάται ολοκληρωτικά.

Ο αγγελιαφόρος του Πυγμαλίωνα Δαδακαρίδη, πληθωρικός, έμπιστος, μεταφέρει έξοχα τις σκηνές εκτός του ναού, ενώ ο Πυλάδης του Προμηθέα Αλειφερόπουλου μάλλον περνάει απαρατήρητος.

Ο χορός των νεαρών ιερειών, με κορυφαία την Κίττυ Παϊταζόγλου, πλαισίωσε πολύ όμορφα τους ηθοποιούς, συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός κλίματος μυσταγωγίας (υποβλητικές οι σκηνές με τα φαναράκια) κι εντυπωσίασε με τις φωνητικές του ικανότητες.

Η παράσταση έκλεισε με την από μηχανής θεά Αθηνά της Χαρούλας Αλεξίου, που ήταν η έκπληξη −ή ίσως το ατού της παράστασης: με το βάθος και την έκταση της φωνής της γέμισε τον χώρο σε συνδυασμό με τα τεχνητά και φυσικά εφέ (εμφανίστηκε μέσα σε τεχνητούς καπνούς, αλλά και σε βροντές και κεραυνούς της καταιγίδας που ενέσκηπτε), με την απόλυτη διαύγεια της φωνής της, με εμφανές «ράγισμα» σε αρκετά σημεία, παρουσίασε μια θεά όχι τρομακτική, αλλά συναισθηματική και συνάμα επιβλητική, ξεκάθαρη στην επιθυμία και προσταγή της.

Η παράσταση ξεκίνησε κι ολοκληρώθηκε με τον φόβο της διακοπής λόγω βροχής. Φαίνεται, όμως, πως ο Δίας αρκέστηκε μόνο στο να διαμορφώσει το σκηνικό με τα αστραπόβροντα κι όχι να καταστρέψει μια μαγική στιγμή στον ιερό του χώρο.

Ειρήνη Παξιμαδάκη, Αύγουστος 2021

eirinipax